Θερμοπύλες
Κωνσταντίνος Καβάφης
Επισημάνσεις προς τον αναγνώστη
- Με κόκκινο υπογραμμίζονται τα σχήματα λόγου.
- Με μπλε ο ερμηνευτικός σχολιασμός του κειμένου.
- Με πράσινο τα αφηγηματικά στοιχεία.
- Με μωβ οι ενότητες και στα στοιχεία δομής.
- Με πορτοκαλί ο χαρακτηρισμός των προσώπων.
Ο Καβάφης έγραψε το 1903 το ποίημα «Θερμοπύλες», το ύφος και το περιεχόμενο του οποίου θυμίζει αρχαίο επίγραμμα. Το ποίημα αναφέρεται ρητά στη μάχη των Θερμοπυλών, αλλά δίνει και άλλες συμβολικές προεκτάσεις στη θυσία των Σπαρτιατών. Παράλληλα με τη συναίσθηση του χρέους προς την πατρίδα ο ποιητής εξαίρει την προσωπική στάση των πολεμιστών και τονίζει τη σημασία της οφειλόμενης τιμής σε αυτούς που, παρά τις δυσκολίες, αγωνίζονται για να διαφυλάξουν τις αξίες και την ελευθερία τους.
Tιμή σ' εκείνους όπου στη ζωή των
όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Μεταφορά
Με τη αναφορά στις Θερμοπύλες ο ποιητής θέλει να δημιουργήσει έναν συμβολισμό. Οι Θερμοπύλες συμβολίζουν τις αξίες, τους υψηλούς στόχους, τα ιδανικά που προσπαθεί να υπερασπιστεί ο κάθε άνθρωπος.
Ο ποιητής χρησιμοποιεί αρχικά αόριστο χρόνο (όρισαν) τον οποίο αμέσως μετά μετατρέπει σε ενεστώτα (φυλάγουν) για να υπογραμμίσει ότι οι στόχοι τίθενται κάποια στιγμή στη ζωή του ανθρώπου αλλά τους υπερασπίζεται εξακολουθητικά και για πάντα.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
Μεταφορά
Πρώτο γνώρισμα των ανθρώπων αυτών είναι ότι δεν παραιτούνται από το χρέος τους.
δίκαιοι κι ίσοι σ' όλες των τες πράξεις,
Επίσης είναι δίκαιοι και υποστηρίζουν την ισότητα σε κάθε τους πράξη.
αλλά με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία·
Οι άνθρωποι αυτοί δεν χαρακτηρίζονται από την σκληρή δικαιοσύνη του ανθρώπου που εφαρμόζει αδίστακτα τον νόμο. Συμπονούν αυτόν που σφάλλει.
γενναίοι* οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ' εις μικρόν γενναίοι,
αντίθεση - επανάληψη
Είναι γενναιόδωροι είτε είναι πλούσιοι είτε είναι φτωχοί.
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
Είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους, στον βαθμό που μπορούν.
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
Λένε πάντα την αλήθεια.
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Ωστόσο δεν γίνονται μνησίκακοι ή εχθρικοί με όσους δεν συμμερίζονται τις ίδιες με αυτούς αξίες.
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
επανάληψη
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
Ο Εφιάλτης ήταν ο ΄Ελληνας που πρόδωσε τους Σπαρτιάτες και τους Θεσπιείς στους Πέρσες στη μάχη των Θερμοπυλών. Εδώ συμβολίζει τα εμπόδια και τις δυσκολίες που τελικά καταβάλλουν τον άνθρωπο και δεν του επιτρέπουν να εκπληρώσει τους στόχους του.
κι οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Οι Μήδοι είναι οι Πέρσες που τελικά νίκησαν στη μάχη των Θερμοπυλών. Εδώ συμβολίζουν την καταστροφή των ονείρων, την αποτυχία των στόχων των γενναίων ανθρώπων.
* γενναίοι: γενναιόδωροι
όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Μεταφορά
Με τη αναφορά στις Θερμοπύλες ο ποιητής θέλει να δημιουργήσει έναν συμβολισμό. Οι Θερμοπύλες συμβολίζουν τις αξίες, τους υψηλούς στόχους, τα ιδανικά που προσπαθεί να υπερασπιστεί ο κάθε άνθρωπος.
Ο ποιητής χρησιμοποιεί αρχικά αόριστο χρόνο (όρισαν) τον οποίο αμέσως μετά μετατρέπει σε ενεστώτα (φυλάγουν) για να υπογραμμίσει ότι οι στόχοι τίθενται κάποια στιγμή στη ζωή του ανθρώπου αλλά τους υπερασπίζεται εξακολουθητικά και για πάντα.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
Μεταφορά
Πρώτο γνώρισμα των ανθρώπων αυτών είναι ότι δεν παραιτούνται από το χρέος τους.
δίκαιοι κι ίσοι σ' όλες των τες πράξεις,
Επίσης είναι δίκαιοι και υποστηρίζουν την ισότητα σε κάθε τους πράξη.
αλλά με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία·
Οι άνθρωποι αυτοί δεν χαρακτηρίζονται από την σκληρή δικαιοσύνη του ανθρώπου που εφαρμόζει αδίστακτα τον νόμο. Συμπονούν αυτόν που σφάλλει.
γενναίοι* οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ' εις μικρόν γενναίοι,
αντίθεση - επανάληψη
Είναι γενναιόδωροι είτε είναι πλούσιοι είτε είναι φτωχοί.
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
Είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους, στον βαθμό που μπορούν.
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
Λένε πάντα την αλήθεια.
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Ωστόσο δεν γίνονται μνησίκακοι ή εχθρικοί με όσους δεν συμμερίζονται τις ίδιες με αυτούς αξίες.
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
επανάληψη
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
Ο Εφιάλτης ήταν ο ΄Ελληνας που πρόδωσε τους Σπαρτιάτες και τους Θεσπιείς στους Πέρσες στη μάχη των Θερμοπυλών. Εδώ συμβολίζει τα εμπόδια και τις δυσκολίες που τελικά καταβάλλουν τον άνθρωπο και δεν του επιτρέπουν να εκπληρώσει τους στόχους του.
κι οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Οι Μήδοι είναι οι Πέρσες που τελικά νίκησαν στη μάχη των Θερμοπυλών. Εδώ συμβολίζουν την καταστροφή των ονείρων, την αποτυχία των στόχων των γενναίων ανθρώπων.
* γενναίοι: γενναιόδωροι
Γενικά στοιχεία
- Θέμα: Η προσήλωση του ανθρώπου στο χρέος και σε υψηλές αξίες και ιδανικά.
- Σύμβολα:
- Θερμοπύλες = οι στόχοι της ζωής
- Εφιάλτης = εμπόδια
- Μήδοι = αποτυχίες
Στοιχεία τεχνικής
- Στίχοι: ισοσύλλαβοι (11σύλλαβοι), ανομοιοκατάληκτοι
- Μέτρο: δακτυλικό (— ∪∪)
- Γλώσσα: Ιδιόμορφη Καβαφική με στοιχεία δημοτικής και λόγια.
- Ύφος: Πεζολογικό, διδακτικό
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 193)
1. Βρείτε τις μετοχές του ποιήματος και εξηγήστε το συντακτικό και σημασιολογικό τους ρόλο.
Ο Καβάφης μέσα από το ποίημά του περιγράφει τα χαρακτηριστικά εκείνα που θα πρέπει να έχει κάθε άνθρωπος που αφιερώνει τον εαυτό του στην επίτευξη υψηλών ιδανικών. Για την απαρίθμηση των χαρακτηριστικών αυτών αξιοποιεί διαδοχικές μετοχές:
2. Πώς ορίζει ο Καβάφης το ήθος των ανθρώπων που εξαίρει στο ποίημά του;
Μέσα από το ποίημά του ο Καβάφης εξαίρει τους ανθρώπους εκείνους που αφοσιώνονται σε υψηλούς στόχους και ιδανικά. Πρώτο γνώρισμα των ανθρώπων αυτών είναι ότι δεν παραιτούνται από το χρέος τους. Επίσης δεν χαρακτηρίζονται από την σκληρή δικαιοσύνη του ανθρώπου που εφαρμόζει αδίστακτα τον νόμο. Συμπονούν αυτόν που σφάλει. Είναι γενναιόδωροι είτε είναι πλούσιοι είτε είναι φτωχοί. Είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους, στον βαθμό που μπορούν και φιλαλήθεις, χωρίς όμως να γίνονται μνησίκακοι οι εχθρικοί με όσους δεν συμμερίζονται τις ίδιες με αυτούς αξίες. Τέλος, οι άνθρωποι αυτοί δεν εγκαταλείπουν ποτέ την προσπάθειά τους ακόμη και όταν προβλέπουν ότι οι στόχοι τους δεν θα επιτευχθούν.
3. Με ποιον τρόπο και για ποιο λόγο ο Νεοέλληνας ποιητής αποδίδει τιμή στους αρχαίους υπερασπιστές των Θερμοπυλών;
Στη μάχη των Θερμοπυλών ο Λεωνίδας, με 300 Σπαρτιάτες πολεμιστές 400 Θηβαίους και 700 Θεσπιείς, αντιστάθηκαν απέναντι στον τεράστιο στρατό του Πέρση βασιλιά Ξέρξη. Οι Έλληνες πολεμιστές ηττήθηκαν, αλλά εξαιτίας της αυτοθυσία τους και της ανυποχώρητη γενναιότητάς τους, απέναντι σε μια μάχη όπου η ήττα ήταν βέβαιη, έμειναν στην ιστορία ως σύμβολα ηρωισμού. Ο Καβάφης αξιοποιεί εδώ αυτόν τον συμβολισμό για να τιμήσει όχι μόνο τους αρχαίους πολεμιστές αλλά και όλους τους ανθρώπους που στην πορεία της ιστορίας υπερασπίστηκαν τα ιδανικά και τις αξίες τους με κάθε κόστος.
4. Τι συμβολίζουν οι Θερμοπύλες, οι Μήδοι και ο Εφιάλτης;
Το ποίημα αξιοποιεί την ιστορία της μάχης των Θερμοπυλών για να της δώσει συμβολικές διαστάσεις και προεκτάσεις στο σήμερα. Συγκεκριμένα οι Θερμοπύλες στο ποίημα του Καβάφη συμβολίζουν τους υψηλούς στόχους που θέτει ο άνθρωπος στη ζωή του. Ο Εφιάλτης ήταν ο ΄Ελληνας που πρόδωσε τους Σπαρτιάτες και τους Θεσπιείς στους Πέρσες στη μάχη των Θερμοπυλών. Εδώ συμβολίζει τα εμπόδια και τις δυσκολίες που τελικά καταβάλουν τον άνθρωπο και δεν του επιτρέπουν να εκπληρώσει τους στόχους του. Τέλος, οι Μήδοι είναι οι Πέρσες που τελικά νίκησαν στη μάχη των Θερμοπυλών. Εδώ συμβολίζουν την καταστροφή των ονείρων, την αποτυχία των στόχων των γενναίων ανθρώπων.
Ο Καβάφης μέσα από το ποίημά του περιγράφει τα χαρακτηριστικά εκείνα που θα πρέπει να έχει κάθε άνθρωπος που αφιερώνει τον εαυτό του στην επίτευξη υψηλών ιδανικών. Για την απαρίθμηση των χαρακτηριστικών αυτών αξιοποιεί διαδοχικές μετοχές:
- μη κινούντες: ΄Οσοι θέτουν υψηλούς στόχους δεν αποσύρονται από την επίτευξή τους στην πρώτη ευκολία. Αντίθετα μένουν αμετακίνητοι και προσπαθούν να τους πετύχουν με αφοσίωση και υπομονή.
- συντρέχοντες: Είναι πρόθυμοι να συνδράμουν όσους έχουν την ανάγκη τους.
- ομιλούντες: Είναι φιλαλήθεις.
2. Πώς ορίζει ο Καβάφης το ήθος των ανθρώπων που εξαίρει στο ποίημά του;
Μέσα από το ποίημά του ο Καβάφης εξαίρει τους ανθρώπους εκείνους που αφοσιώνονται σε υψηλούς στόχους και ιδανικά. Πρώτο γνώρισμα των ανθρώπων αυτών είναι ότι δεν παραιτούνται από το χρέος τους. Επίσης δεν χαρακτηρίζονται από την σκληρή δικαιοσύνη του ανθρώπου που εφαρμόζει αδίστακτα τον νόμο. Συμπονούν αυτόν που σφάλει. Είναι γενναιόδωροι είτε είναι πλούσιοι είτε είναι φτωχοί. Είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους, στον βαθμό που μπορούν και φιλαλήθεις, χωρίς όμως να γίνονται μνησίκακοι οι εχθρικοί με όσους δεν συμμερίζονται τις ίδιες με αυτούς αξίες. Τέλος, οι άνθρωποι αυτοί δεν εγκαταλείπουν ποτέ την προσπάθειά τους ακόμη και όταν προβλέπουν ότι οι στόχοι τους δεν θα επιτευχθούν.
3. Με ποιον τρόπο και για ποιο λόγο ο Νεοέλληνας ποιητής αποδίδει τιμή στους αρχαίους υπερασπιστές των Θερμοπυλών;
Στη μάχη των Θερμοπυλών ο Λεωνίδας, με 300 Σπαρτιάτες πολεμιστές 400 Θηβαίους και 700 Θεσπιείς, αντιστάθηκαν απέναντι στον τεράστιο στρατό του Πέρση βασιλιά Ξέρξη. Οι Έλληνες πολεμιστές ηττήθηκαν, αλλά εξαιτίας της αυτοθυσία τους και της ανυποχώρητη γενναιότητάς τους, απέναντι σε μια μάχη όπου η ήττα ήταν βέβαιη, έμειναν στην ιστορία ως σύμβολα ηρωισμού. Ο Καβάφης αξιοποιεί εδώ αυτόν τον συμβολισμό για να τιμήσει όχι μόνο τους αρχαίους πολεμιστές αλλά και όλους τους ανθρώπους που στην πορεία της ιστορίας υπερασπίστηκαν τα ιδανικά και τις αξίες τους με κάθε κόστος.
4. Τι συμβολίζουν οι Θερμοπύλες, οι Μήδοι και ο Εφιάλτης;
Το ποίημα αξιοποιεί την ιστορία της μάχης των Θερμοπυλών για να της δώσει συμβολικές διαστάσεις και προεκτάσεις στο σήμερα. Συγκεκριμένα οι Θερμοπύλες στο ποίημα του Καβάφη συμβολίζουν τους υψηλούς στόχους που θέτει ο άνθρωπος στη ζωή του. Ο Εφιάλτης ήταν ο ΄Ελληνας που πρόδωσε τους Σπαρτιάτες και τους Θεσπιείς στους Πέρσες στη μάχη των Θερμοπυλών. Εδώ συμβολίζει τα εμπόδια και τις δυσκολίες που τελικά καταβάλουν τον άνθρωπο και δεν του επιτρέπουν να εκπληρώσει τους στόχους του. Τέλος, οι Μήδοι είναι οι Πέρσες που τελικά νίκησαν στη μάχη των Θερμοπυλών. Εδώ συμβολίζουν την καταστροφή των ονείρων, την αποτυχία των στόχων των γενναίων ανθρώπων.