Ενότητα 4 - Αρχαία Ελληνικά Β' Γυμνασίου
Λουκιανός, Ἀληθὴς Ἱστορία 1.23-26 (διασκευὴ)
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται, |
Όμορφος κατά τη γνώμη των Σεληνιτών θεωρείται, |
ἢν πού τις φαλακρὸς ἦ. |
αυτός που είναι φαλακρός. |
Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα. |
Και μάλιστα και γένια αφήνουν να φυτρώσουν λίγο πάνω από τα γόνατα. |
Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσίν οὐκ ἔχουσιν, |
Και νύχια στα πόδια δεν έχουν, |
ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι. |
αλλά όλοι είναι μονοδάκτυλοι. |
Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται, |
Και όταν κοπιάζουν ή γυμνάζονται, |
γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν, |
ιδρώνουν παράγοντας γάλα σ’ όλο τους το σώμα, |
ὥστε καὶ τυροὺς ἀπ’αὐτοῦ πήγνυνται. |
ώστε απ’ αυτό παρασκευάζουν τυρί. |
Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι |
Και τα μάτια έχουν πρόσθετα |
καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες |
και πολλοί αν χάσουν τα δικά τους |
παρ’ ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν. |
βλέπουν χρησιμοποιώντας αυτά που παίρνουν από τους άλλους. |
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν, οἱ πλούσιοι. |
Κάποιοι, οι πλούσιοι, έχουν πολλά αποθηκευμένα, για ώρα ανάγκης. |
Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος. |
Και ένας πολύ μεγάλος καθρέφτης βρίσκεται πάνω από ένα όχι πολύ βαθύ πηγάδι. |
Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις, |
Κι αν κάποιος κατεβεί στο πηγάδι, |
ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων, |
ακούει όλα όσα λέγονται στη γη, |
ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ, |
κι αν κοιτάξει προσεκτικά προς τον καθρέφτη, |
πάσας μὲν πόλεις, πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ. |
βλέπει όλες τις πόλεις και όλα τα έθνη. |
Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην |
Τότε είδα κι εγώ τους συγγενείς μου |
καί πᾶσαν τὴν πατρίδα, |
και όλη την πατρίδα, |
εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων, |
αν όμως κι εκείνοι μ’ έβλεπαν, |
οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν. |
δεν μπορώ καθόλου να το πω. |
Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν, |
Όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι είναι |
ἂν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκείσε ἀφίκηται, |
αν κάποτε κι αυτός φτάσει εκεί, |
εἲσεται ὡς ἀληθῆ λέγω. |
θα καταλάβει ότι λέω αλήθεια. |
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. )
1. Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισσότερο;
Οι Σεληνίτες έχουν παρουσιαστικό πολύ διαφορετικό από αυτό των ανθρώπων. Κατ’ αρχάς γι’ αυτούς η καράφλα είναι κριτήριο ομορφιάς. Έπειτα είναι μονοδάχτυλοι και χωρίς νύχια, ενώ αντί για ιδρώτα παράγουν γάλα. Το πιο εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι τα μάτια τους είναι πρόσθετα και έτσι μπορούν, αν χάσουν ένα μάτι, να δανειστούν από κάποιον άλλο για να δουν.
2. Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες;
Σύμφωνα με τη φανταστική διήγηση του Λουκιανού, οι Σεληνίτες χρησιμοποιούν ένα κάτοπτρο που βρίσκεται πάνω από ένα πηγάδι ώστε να επικοινωνούν με τη γη. Μέσα από αυτό το κάτοπτρο μπορούν να ακούν όσα λέγονται στη γη και να βλέπουν όλες τις πόλεις και όλα τα έθνη.
3. Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμα που διαβάσατε; Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ονόμασε έτσι το έργο του ο Λουκιανός; Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου;
Το κείμενο του Λουκιανού έχει κάποια στοιχεία που το καθιστούν αληθοφανές. Για παράδειγμα τα χαρακτηριστικά των Σεληνιτών είναι ανθρωπομορφικά. Έχουν καράφλα, γόνατα, γένεια, πόδια, τρώνε τυρί, κοπιάζουν και γυμνάζονται, ακούν και βλέπουν όσα γίνονται στη γη. Ωστόσο τα στοιχεία αυτά έχουν και ένα μεγάλο κομμάτι μύθου που κάνει σαφές ότι το κείμενο δεν αναφέρεται σε πραγματικά αλλά σε φανταστικά γεγονότα.
Με τις τελευταίες φράσεις του κειμένου του προκαλεί τον αναγνώστη, αν δεν πιστεύει ότι αυτά έγιναν πράγματι, να πάει να τα δει με τα ίδια του τα μάτια. Με την ξεκάθαρη αυτή ειρωνεία κάνει το κείμενό του ακόμη πιο διασκεδαστικό καθώς παίζει ανάμεσα στο σοβαροφανές και το χιουμοριστικό.
4. Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα, το Από τη Γη στη Σελήνη, την Αλίκη στη Xώρα των Θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυθιστορίας, να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλανητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη.
«Και πραγματικά, στον πλανήτη του μικρού πρίγκιπα υπήρχαν, όπως σε όλους τους πλανήτες, καλά φυτά και κακά φυτά. Επομένως καλοί σπόροι από καλά φυτά και κακοί σπόροι από κακά φυτά. Οι σπόροι όμως δε φαίνονται. Κοιμούνται μυστικά μέσα στη γη ώσπου να του 'ρθει κάποιου απ' αυτούς να ξυπνήσει... Τεντώνεται τότε και βγάζει πρώτα, δειλά δειλά, ένα χαριτωμένο άκακο βλασταράκι προς τον ήλιο. Αν είναι βλασταράκι ραπανιού ή τριανταφυλλιάς, μπορούμε να το αφήσουμε να μεγαλώσει όπως θέλει. Αν είναι όμως κανένα κακό φυτό, πρέπει να το ξεριζώσουμε αμέσως μόλις το καταλάβουμε. Στον πλανήτη λοιπόν του μικρού πρίγκιπα, υπήρχαν κάτι φοβεροί σπόροι... σπόροι μπαομπάμπ. Το χώμα του πλανήτη του είχε γεμίσει τέτοιους σπόρους. Μα ένα μπαομπάμπ, έτσι κι αργήσεις να το ξεκάνεις, είναι πια αργά. Πιάνει ολόκληρο τον πλανήτη. Τον κάνουν κόσκινο οι ρίζες του. Κι αν ο πλανήτης είναι πολύ μικρός και τα μπαομπάμπ πολλά, τότε τον κάνουν θρύψαλα». Απόσπασμα από τον Μικρό Πρίγκιπα.
Ο Μικρός Πρίγκιπας περιγράφει σε έναν πιλότο που έχει πέσει με το αεροπλάνο του στην έρημο, τον πλανήτη από τον οποίο ήρθε. Στο απόσπασμα που παραθέσαμε βλέπουμε πώς συνδυάζονται στοιχεία αληθοφανή και φανταστικά, όπως συμβαίνει και στο κείμενο του Λουκιανού. Ενώ αρχικά παρουσιάζεται σαν να φυτρώνουν στον πλανήτη του μικρού πρίγκιπα φυτά όπως και στη γη, στην πορεία συνειδητοποιούμε ότι ο πλανήτης αυτός θα πρέπει να έχει αδιανόητα μικρό μέγεθος, αφού ένα δέντρο μπορεί να τον καταλάβει όλο.
Οι Σεληνίτες έχουν παρουσιαστικό πολύ διαφορετικό από αυτό των ανθρώπων. Κατ’ αρχάς γι’ αυτούς η καράφλα είναι κριτήριο ομορφιάς. Έπειτα είναι μονοδάχτυλοι και χωρίς νύχια, ενώ αντί για ιδρώτα παράγουν γάλα. Το πιο εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι τα μάτια τους είναι πρόσθετα και έτσι μπορούν, αν χάσουν ένα μάτι, να δανειστούν από κάποιον άλλο για να δουν.
2. Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες;
Σύμφωνα με τη φανταστική διήγηση του Λουκιανού, οι Σεληνίτες χρησιμοποιούν ένα κάτοπτρο που βρίσκεται πάνω από ένα πηγάδι ώστε να επικοινωνούν με τη γη. Μέσα από αυτό το κάτοπτρο μπορούν να ακούν όσα λέγονται στη γη και να βλέπουν όλες τις πόλεις και όλα τα έθνη.
3. Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμα που διαβάσατε; Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ονόμασε έτσι το έργο του ο Λουκιανός; Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου;
Το κείμενο του Λουκιανού έχει κάποια στοιχεία που το καθιστούν αληθοφανές. Για παράδειγμα τα χαρακτηριστικά των Σεληνιτών είναι ανθρωπομορφικά. Έχουν καράφλα, γόνατα, γένεια, πόδια, τρώνε τυρί, κοπιάζουν και γυμνάζονται, ακούν και βλέπουν όσα γίνονται στη γη. Ωστόσο τα στοιχεία αυτά έχουν και ένα μεγάλο κομμάτι μύθου που κάνει σαφές ότι το κείμενο δεν αναφέρεται σε πραγματικά αλλά σε φανταστικά γεγονότα.
Με τις τελευταίες φράσεις του κειμένου του προκαλεί τον αναγνώστη, αν δεν πιστεύει ότι αυτά έγιναν πράγματι, να πάει να τα δει με τα ίδια του τα μάτια. Με την ξεκάθαρη αυτή ειρωνεία κάνει το κείμενό του ακόμη πιο διασκεδαστικό καθώς παίζει ανάμεσα στο σοβαροφανές και το χιουμοριστικό.
4. Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα, το Από τη Γη στη Σελήνη, την Αλίκη στη Xώρα των Θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυθιστορίας, να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλανητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη.
«Και πραγματικά, στον πλανήτη του μικρού πρίγκιπα υπήρχαν, όπως σε όλους τους πλανήτες, καλά φυτά και κακά φυτά. Επομένως καλοί σπόροι από καλά φυτά και κακοί σπόροι από κακά φυτά. Οι σπόροι όμως δε φαίνονται. Κοιμούνται μυστικά μέσα στη γη ώσπου να του 'ρθει κάποιου απ' αυτούς να ξυπνήσει... Τεντώνεται τότε και βγάζει πρώτα, δειλά δειλά, ένα χαριτωμένο άκακο βλασταράκι προς τον ήλιο. Αν είναι βλασταράκι ραπανιού ή τριανταφυλλιάς, μπορούμε να το αφήσουμε να μεγαλώσει όπως θέλει. Αν είναι όμως κανένα κακό φυτό, πρέπει να το ξεριζώσουμε αμέσως μόλις το καταλάβουμε. Στον πλανήτη λοιπόν του μικρού πρίγκιπα, υπήρχαν κάτι φοβεροί σπόροι... σπόροι μπαομπάμπ. Το χώμα του πλανήτη του είχε γεμίσει τέτοιους σπόρους. Μα ένα μπαομπάμπ, έτσι κι αργήσεις να το ξεκάνεις, είναι πια αργά. Πιάνει ολόκληρο τον πλανήτη. Τον κάνουν κόσκινο οι ρίζες του. Κι αν ο πλανήτης είναι πολύ μικρός και τα μπαομπάμπ πολλά, τότε τον κάνουν θρύψαλα». Απόσπασμα από τον Μικρό Πρίγκιπα.
Ο Μικρός Πρίγκιπας περιγράφει σε έναν πιλότο που έχει πέσει με το αεροπλάνο του στην έρημο, τον πλανήτη από τον οποίο ήρθε. Στο απόσπασμα που παραθέσαμε βλέπουμε πώς συνδυάζονται στοιχεία αληθοφανή και φανταστικά, όπως συμβαίνει και στο κείμενο του Λουκιανού. Ενώ αρχικά παρουσιάζεται σαν να φυτρώνουν στον πλανήτη του μικρού πρίγκιπα φυτά όπως και στη γη, στην πορεία συνειδητοποιούμε ότι ο πλανήτης αυτός θα πρέπει να έχει αδιανόητα μικρό μέγεθος, αφού ένα δέντρο μπορεί να τον καταλάβει όλο.
Πατήστε εδώ για να μεταφερθείτε στο λεξικό της Νέας Ελληνικής
Αρχαία/Νέα Ελληνική |
Ενδεικτική πρόταση |
τὸ κάλλος |
π.χ. Θα πρέπει κανείς να φροντίζει όχι μόνο για το κάλλος του σώματος αλλά και της ψυχής του. |
ἡ καλλονή |
π.χ. Στα νιάτα της ήταν μια καλλονή. Είχε κερδίσει μάλιστα και τα καλλιστεία. |
τὸ καλλιστεῖον (-εία) |
π.χ. Πολλοί κατηγορούν τους διαγωνισμούς καλλιστείων γιατί εμπορευματοποιούν τη γυναικεία ομορφιά. |
καλοήθης [= (α.ε.) αγαθός, ενάρετος(ν.ε.) για νόσο που έχει καλή εξέλιξη, ιάσιμη] |
π.χ. Οι γιατροί του βρήκαν έναν όγκο στο στομάχι, αλλά ευτυχώς ήταν καλοήθης. |
ἡ καλοκαγαθία [= το να είναι κανείς καλός και αγαθός] |
π.χ. Στην κλασική αρχαιότητα, η καλοκαγαθία ήταν το ιδεώδες για έναν πολίτη και συνδύαζε το σωματικό κάλλος με την ηθική τελειότητα. |
ἡ καλοκαιρία |
π.χ. Αν έχει καλοκαιρία το Σαββατοκύριακο θα πάμε εκδρομή. |
καλλιεπής [= αυτός που έχει την ικανότητα να εκφράζεται όμορφα χρησιμοποιώντας στον λόγο του καλολογικά στοιχεία] |
π.χ. Ήταν καλλιεπής ομιλητής και όλοι κρέμονταν από τα χείλη του όταν ρητόρευε. |
ἡ καλλιέπεια |
π.χ. Ένα καλό λογοτεχνικό κείμενο θα πρέπει να έχει σαφήνεια, ορθότητα, ακρίβεια και καλλιέπεια |
καλλωπίζω [= ομορφαίνω] |
π.χ. Αποφάσισε να καλλωπίσει τον κήπο του με πολύχρωμα λουλούδια και διακοσμητικούς φράχτες. |
καλλίφωνος [= αυτός που έχει καλή φωνή] |
π.χ. Επειδή είναι καλλίφωνος τον προτιμούν σε όλες τις χορωδίες. |
ἡ καλλιφωνία |
π.χ. Η καλλιφωνία είναι απαραίτητο ταλέντο για να κάνεις καριέρα στο τραγούδι. |
καλλιγραφῶ |
π.χ. Θα ξεκινήσω μαθήματα καλλιγραφίας για να βελτιώσω τον γραφικό μου χαρακτήρα. |
Καλλιρρόη [= μία από τις Ωκεανίδες της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας] |
π.χ. Η Καλλιρόη ήταν κόρη του Αχελώου. |
ἡ καλλιγραφία |
π.χ. Στον Μεσαίωνα οι μοναχοί εξασκούνταν στην καλλιγραφία. |
ἡ καλλιτεχνία |
π.χ. Τα παιδιά έκαναν έκθεση με τις καλλιτεχνίες που δημιούργησαν στο εργαστήριο κεραμικής. |
καλλιεργῶ |
π.χ. Καλλιεργεί στον κήπο του κάθε είδους λαχανικά. |
Νέα Ελληνική |
Ενδεικτική πρόταση |
καλοσύνη |
π.χ. Πολλοί εκμεταλλεύονται την καλοσύνη του για δικό τους όφελος. |
καλοσυνάτος |
π.χ. Με την καλοσυνάτη του συμπεριφορά κερδίζει την εμπιστοσύνη όλων. |
καλλυντικό |
π.χ. Δεν χρησιμοποιεί καλλυντικά γιατί έχει φυσική ομορφιά. |
καλοδέχομαι |
π.χ. Όταν γύρισε μετανιωμένος τον καλοδέχτηκαν και τον συγχώρεσαν. |
καλοθρεμμένος |
π.χ. Διάλεξε τα πιο καλοθρεμένα ζώα από το κοπάδι για να τα πουλήσει στην αγορά. |
καλολογικός |
π.χ. Να εντοπίσετε τα καλολογικά στοιχεία του κειμένου. |
καλομαθαίνω |
π.χ. Ήταν πολύ καλομαθημένος και δεν ανεχόταν με τίποτα να παραιτηθεί από τις ανέσεις του. |
καλοπιάνω |
π.χ. Προσπαθούσε να τον καλοπιάσει για να του κάνει τη χάρη. |
καλόπιστος [= που έχει τη διάθεση να συνεννοηθεί με τους άλλους με ειλικρίνεια και εντιμότητα] |
π.χ. Δέχομαι κάθε αρνητική κριτική, αρκεί να είναι καλόπιστη. |
καλοπροαίρετος |
π.χ. Έλεγε καλοπροαίρετα ψέματα για να ανέβει στα μάτια της συντόφου του. |
καλότυχος |
π.χ. Καλότυχοι οι νεκροί που λησμονάνε την πίκρα της ζωής. |
καλοτάξιδος |
π.χ. Πήρε καινούργιο αυτοκίνητο και του ευχηθήκαμε όλοι "καλοτάξιδο". |
καλορίζικος |
π.χ. Πήρε καινούργιο σπίτι και του ευχηθήκαμε όλοι "καλορίζικο". |
καλοπέραση |
π.χ. Τον ενδιέφερε μόνο η καλοπέραση και η διασκέδαση. |
καλλιμάρμαρος [= που είναι φτιαγμένος με ωραία μάρμαρα] |
π.χ. Tο καλλιμάρμαρο κτίριο της Ελληνικής Aρχαιολογικής Εταιρείας επιμελήθηκε ομάδα αρχιτεκτόνων. |
Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 32-33)
1. Τι σημαίνουν οι φράσεις «τα καλά κόποις κτώνται» και «ουδέν κακόν αμιγές καλού» που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοινωνία;
2. Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ. καλλωπίζω λέξεις της α.ε. ανάλογα με τη σημασία τους:
3. Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της ν.ε. με α΄ συνθετικό το επίθετο καλός που να ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται:
4. Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώνυμες των λέξεων της ν.ε. που δίνονται:
Συνώνυμα:
- τα καλά κόποις κτώνται → Τα σημαντικά πράγματα αποκτούνται με κόπους.
- ουδέν κακόν αμιγές καλού → Σε κάθε δυσάρεστο γεγονός υπάρχει και μια θετική πλευρά.
2. Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ. καλλωπίζω λέξεις της α.ε. ανάλογα με τη σημασία τους:
- καλλωπιστής → Πρόσωπο που ενεργεί
- καλλωπισμός → Ενέργεια/κατάσταση
- καλλώπισμα → Αποτέλεσμα ενέργειας
- καλλωπιστικός → Επίθετο
3. Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της ν.ε. με α΄ συνθετικό το επίθετο καλός που να ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται:
- Αυτός που έχει καλό γούστο: καλόγουστος
- Αυτός που είναι καλά γυμνασμένος: καλογυμνασμένος
- Αυτός που έχει καλή καρδιά: καλόκαρδος
- Αυτός που είναι ωραία ντυμένος: καλοντυμένος
- Αυτός που ζει καλή ζωή, χωρίς στερήσεις: καλοζωισμένος
4. Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώνυμες των λέξεων της ν.ε. που δίνονται:
Συνώνυμα:
- ευφραδής → καλλιεπής
- αναπτύσσω (μτφ.) → καλλιεργώ
- κομψοτεχνία → καλλιτεχνία
- ευπρεπίζω → καλλωπίζω
- αποπαίρνω → καλοπιάνω
- παράφωνος → καλλίφωνος
- δύσμοιρος → καλότυχος
- δύστροπος → καλοσυνάτος
Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 34-35)
1. Να σχηματίσετε το αρσενικό του επιθέτου των παρακάτω σύνθετων λέξεων της α.ε. με α΄ συνθετικό το αριθμητικό επίθετο μόνος:
2. Με τα συνθετικά μέρη που δίνονται να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της α.ε. που ζητούνται στην παρένθεση:
3. Με τα επίθετα σε -ύς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα της α.ε. και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους, σύμφωνα με το παράδειγμα:
- μόνος + μάχομαι → μονομάχος
- μόνος + συλλαβή → μονοσύλλαβος
- μόνος + ξύλον → μονόξυλο
- μόνος + γένος → μονογενής
- μόνος + στίχος → μονόστιχος
- μόνος + ὀφθαλμός → μονόφθαλμος
2. Με τα συνθετικά μέρη που δίνονται να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις της α.ε. που ζητούνται στην παρένθεση:
- πικρός + χολή (επίθετο) → πικρόχολος
- λεπτός + λέγω (επίθετο) → λεπτολόγος
- λευκή + θεά (κύριο όνομα) → Λευκοθέα
- μέγας (γεν. μεγάλ-ου) + πρέπω (επίθετο) → μεγαλοπρεπής
- δώδεκα + μήν (επίθετο) → δωδεκάμηνος
3. Με τα επίθετα σε -ύς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα της α.ε. και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους, σύμφωνα με το παράδειγμα:
- βαθύς (γεν. εν. βαθέος) + βουλή → βαθύ-βουλος
- βαρύς + τόνος → βαρύ-τονος
- εὐθύς + τείνω → ευθυ-τενής
- βαρύς + γδοῦπος → βαρύ-γδουπος
- εὐθύς + γραμμή → ευθύ-γραμμος
- ὀξύς + θυμός → οξύ-θυμος
1. Γ΄ κλίση επιθέτων
Φωνηεντόληκτα σε -ύς, -εῖα, -ύ
- Τα επίθετα αυτής της τάξης είναι κυρίως οξύτονα. Βαρύτονα είναι μόνο τα θῆλυς, θήλεια, θῆλυ και ἥμισυς, ἡμίσεια, ἥμισυ.
- Το αρσενικό και το ουδέτερο γένος κλίνονται σύμφωνα με τη γ᾽ κλίση.
- Το θηλυκό γένος κλίνεται κατά την α΄ κλίση των ουσιαστικών.
- Το -α των καταλήξεων της ονομαστικής, αιτιατικής και κλητικής ενικού του θηλυκού γένους είναι βραχύ.
- Το αρσενικό και το ουδέτερο όταν τονίζονται σε -ει- παίρνουν περισπωμένη.
2. Υποτακτική
- Η υποτακτική έγκλιση χρησιμοποιείται κυρίως στον υποτεταγμένο λόγο (δηλαδή σε δευτερεύουσες προτάσεις) και δείχνει κάτι προσδοκώμενο, δηλαδή κάτι που περιμένουμε να γίνει (π.χ. Λέγω ταῦτα, ἵνα μάθητε), ή κάτι που επαναλαμβάνεται συνεχώς στο παρόν και στο μέλλον (π.χ. Ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται, γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν).
- Η υποτακτική στις καταλήξεις παρουσιάζει -η-, -ῃ- και -ω- εκεί όπου η οριστική έγκλιση εμφανίζει -ε-, -ει- και -οαντίστοιχα, π.χ. λύωμεν (λύομεν στην οριστική), λύητε (λύετε στην οριστική).
- Παίρνει άρνηση μή, π.χ. Λέγω ταῦτα, ἵνα μὴ ἀδικηθῇς.
- Για να σχηματίσουμε την υποτακτική του αορίστου, προσθέτουμε στο θέμα του τις ίδιες καταλήξεις με αυτές της υποτακτικής ενεστώτα.
- Προσοχή! H υποτακτική του αορίστου δε δέχεται αύξηση.
- Για την υποτακτική αορίστου των αφωνόληκτων ρημάτων ισχύουν όσα γνωρίζετε από τον σχηματισμό της οριστικής, δηλ. ἔπραξα → πράξω, ἔκοψα → κόψω, ἔπεισα → πείσω.
Όπως το "λύω" κλίνονται:
- Θύω, πιστεύω, χορεύω, κελεύω, τοξεύω, παύω, στρατεύω, μαντεύω, παιδεύω, θηρεύω, βουλεύω, θεραπεύω, ἐρμηνεύω, πορεύω κ.ά.
- Κηρύττω, ταράττω, πράττω, ἀλλάττω, φυλάττω, τάττω κ.ά.
- Τρίβω, γράφω, βλάπτω, ῥίπτω, κρύπτω κ.ά.
- Σπουδάζω, κομίζω, γυμνάζω, σῴζω, παρασκευάζω, πείθω, ἐλπίζω, φροντίζω, κ.ά.
Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 36-37)
1. Να γράψετε τους τύπους των επιθέτων που ζητούνται στην παρένθεση:
2. Να μεταφέρετε τις φράσεις στην πτώση που ζητείται εντός παρενθέσεως:
3. Να συσχετίσετε τους υπογραμμισμένους τύπους υποτακτικής της στήλης Α΄ με τις σημασίες τους στη στήλη Β΄:
4. Να γράψετε τα ρήματα στο γ΄ πληθυντικό πρόσωπο του ίδιου χρόνου και της ίδιας έγκλισης:
5. Να συμπληρώσετε τη σωστή κατάληξη υποτακτικής στις παρακάτω φράσεις:
6. Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους στον αόριστο διατηρώντας ίδια την έγκλιση, τον αριθμό και το πρόσωπο:
7. Να τοποθετήσετε τα ρήματα στο κατάλληλο πρόσωπο της υποτακτικής του χρόνου που ζητείται:
- γλυκύς, γλυκεῖα, γλυκύ (γεν. εν. και πληθ. θηλ.) → γλυκείας - γλυκειῶν
- θῆλυς, θήλεια, θῆλυ (δοτ. εν. και πληθ. αρσ.) → θήλει - θήλεσι
- ταχύς, ταχεῖα, ταχύ (γεν. εν. και πληθ. ουδ.) → ταχέος - ταχέων
- ἥμισυς, ἡμίσεια, ἥμισυ (αιτ. εν. και πληθ. ουδ.) → ἥμισυ - ἡμίσεα
- εὐρύς, εὐρεῖα, εὐρύ (ονομ. εν. και πληθ. ουδ.) → εὐρὺ - εὐρέα
- ἡδύς, ἡδεῖα, ἡδύ (αιτ. εν. και πληθ. αρσ.) → ἡδύν - ἡδεῖς
2. Να μεταφέρετε τις φράσεις στην πτώση που ζητείται εντός παρενθέσεως:
- βαθὺ πέλαγος (γεν. εν.) → βαθέος πελάγους
- βαρὺ πένθος (ονομ. πληθ.) → βαρέα πένθη
- θρασὺς ἀνήρ (δοτ. εν.) → θρασεῖ ἀνδρὶ
- βραδεῖα ὁδός (γεν. πληθ.) → βραδειῶν ὁδῶν
- ὀξὺς ἦχος (αιτ. εν.) → ὀξὺν ἦχον
- τραχεῖα χώρα (αιτ. πληθ.) → τραχείας χώρας
3. Να συσχετίσετε τους υπογραμμισμένους τύπους υποτακτικής της στήλης Α΄ με τις σημασίες τους στη στήλη Β΄:
- Ἀναλάβωμεν (= ας εξετάσουμε) οὖν ἐξ ἀρχῆς τίς ἡ κατηγορία ἐστίν. → Προτροπή
- Ὃ σὺ μισεῖς, ἑτέρῳ μὴ ποιήσῃς. → Απαγόρευση
- Φέρε δὴ ἴδωμεν (= εμπρός λοιπόν, ας δούμε). → Προτροπή
- Ποῖ βῶ; Πᾷ στῶ; Τί λέγω; (= Πού να πάω; Πού να σταθώ; Τι να πω;) → Απορία
- Ἄρχων αἱρεῖται (= εκλέγεται) οὐχ ἵνα ἑαυτοῦ καλῶς ἐπιμελῆται, ἀλλ’ ἵνα καὶ οἱ ἑλόμενοι (= αυτοί που τον εξέλεξαν) δι’ αὐτὸν εὖ πράττωσιν (= να ευτυχούν). → Προσδοκία
- Ἐάν τις τοὺς τάφους τῶν γονέων μὴ κοσμῇ (= δεν τιμά), καὶ τοῦτο ἐξετάζει ἡ πόλις ἐν ταῖς τῶν ἀρχόντων δοκιμασίαις. → Επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον
4. Να γράψετε τα ρήματα στο γ΄ πληθυντικό πρόσωπο του ίδιου χρόνου και της ίδιας έγκλισης:
- κελεύσῃς → κελεύσωσι(ν)
- τοξεύητε → τοξεύωσι(ν)
- παύσωμεν → παύσωσι(ν)
5. Να συμπληρώσετε τη σωστή κατάληξη υποτακτικής στις παρακάτω φράσεις:
- ὑμεῖς λύσητε
- ἡμεῖς πράξωμεν
- οὗτοι λέγωσι(ν)
- ὑμεῖς ἀποβλέψητε
- οὗτοι πιστεύωσι(ν)
6. Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους στον αόριστο διατηρώντας ίδια την έγκλιση, τον αριθμό και το πρόσωπο:
- Ὅστις μὴ πιστεύῃ → πιστεύσῃ
- ἡμεῖς βλάπτωμεν → βλάψωμεν
- οὗτοι ἱκετεύωσιν → ἱκετεύσωσιν
- σὺ ἑρμηνεύῃς → ἑρμηνεύσῃς
- ἡμεῖς κελεύωμεν → κελεύσωμεν
- ὑμεῖς θεραπεύητε → θεραπεύσητε
7. Να τοποθετήσετε τα ρήματα στο κατάλληλο πρόσωπο της υποτακτικής του χρόνου που ζητείται:
- Λόγισαι (= υπολόγισε) ὁπόσα μοι ὀφείλεις, ἵνα μὴ περὶ αὐτῶν ἐρίζωμεν (ἐρίζω, ενεστ.).
- Ἐὰν ἡμεῖς φονεύσωμεν (φονεύω, αόρ.) αὐτόν, ἄδικοι ἐσόμεθα.
- Ἐὰν ὑμεῖς λύσητε (λύω, αόρ.) τὰς σπονδάς, ἐπίορκοι ἔσεσθε.
- Ἤν τις παραβαίνῃ (παραβαίνω, ενεστ.) τι τούτων, ζημίαν ἐπέθεσαν (= επιβάλλουν τιμωρία).
- Ἐάν τις εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ (ἀποβλέπω, αόρ.), πάσας τὰς πόλεις ὁρᾷ.
- Ἕνεκα χρημάτων μηδένα θεῶν ὀμόσῃς (= για χρήματα σε κανέναν θεό μην ορκιστείς), μηδ’ ἂν μέλλῃς (μέλλω, ενεστ.) εὐορκεῖν (= να τηρήσεις τον όρκο σου).