Του γιοφυριού της Άρτας
Επισημάνσεις προς τον αναγνώστη
- Με κόκκινο υπογραμμίζονται τα σχήματα λόγου.
- Με μπλε ο ερμηνευτικός σχολιασμός του κειμένου.
- Με πράσινο τα αφηγηματικά στοιχεία.
- Με μωβ οι ενότητες και στα στοιχεία δομής.
- Με πορτοκαλί ο χαρακτηρισμός των προσώπων.
Ενότητα 1: Η κατάρα του γεφυριού και η επιταγή της μοίρας.
Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες
υπερβολή - τα πολλαπλάσια του 3 θεωρούνται μαγικοί αριθμοί στη λαϊκή ποίηση
Ο μεγάλος αριθμός των εργατών στο χτίσιμο του γεφυριού τονίζει τη σημαντικότητα του έργου.
γιοφύρι-ν-εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι.
Oλημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν.
υπερβολή
Μοιριολογούν οι μάστοροι και κλαιν οι μαθητάδες:
«Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας,
σχήμα εκ παραλλήλου
ολημερίς να χτίζουμε, το βράδυ να γκρεμιέται!»
επανάληψη
Πουλάκι εδιάβη κι έκατσε αντίκρυ στο ποτάμι,
Τη λύση στο πρόβλημα αναλαμβάνει να φέρει ένα πουλί. Πολύ συχνά στην παραδοσιακή ποίηση η φύση προσωποποιείται και συμμετέχει στη δράση.
παρομοίωση
δεν εκελάηδε σαν πουλί, μηδέ σα χελιδόνι,
παρά εκελάηδε κι έλεγε, ανθρωπινή λαλίτσα:
σχήμα άρσης-θέσης - προσωποποίηση - σχήμα των 3
«Α δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει·
και μη στοιχειώσετε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη,
σχήμα των 3
Επειδή το έργο είναι σημαντικό θα πρέπει να θυσιαστεί κάτι σημαντικό. Είναι πανάρχαιη δοξασία ότι όταν κανείς θυσιάζει κάτι πολύτιμο μόνο τότε η θυσία πιάνει τόπο.
παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα,
σχήμα άρσης-θέσης
πόρχεται αργά τ' αποταχύ* και πάρωρα* το γιόμα».
Ενότητα 2: Η πρόσκληση της λυγερής.
Τ' άκουσ' ο πρωτομάστορας και του θανάτου πέφτει.
αναστροφή - υπερβολή - μεταφορά
Πιάνει, μηνάει της λυγερής με το πουλί τ' αηδόνι:
Επιλέγεται το πουλί με την πιο γλυκιά φωνή για να μεταφέρει την πιο δυσάρεστη είδηση.
Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα,
επανάληψη - σχήμα των 3
αργά να πάει και να διαβεί της Άρτας το γιοφύρι.
επαναφορά
Ο πρωτομάστορας προσπαθεί όσο μπορεί να καθυστερήσει το αναπόφευκτο. Στέλνοντας μήνυμα στη λυγερή να έρθει αργά τονίζεται ότι ειδικά γι' αυτόν η θυσία ήταν πολύ μεγάλη.
Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε:
«Γοργά ντύσου, γοργά άλλαξε, γοργά να πας το γιόμα,
επανάληψη - σχήμα των 3 - αντίθεση (στο "αργά" πιο πάνω)
γοργά να πας και να διαβείς της Άρτας το γιοφύρι».
επαναφορά - επανάληψη
Το πουλί εδώ συμβολίζει την αναγκαιότητα της μοίρας. Ο πρωτομάστορας μπορεί να προσπάθησε να καθυστερήσει τη θυσία όμως τη μοίρα δεν την ενδιαφέρει ο προσωπικός του πόνος.
Ενότητα 3: Η αναζήτηση του δαχτυλιδιού.
Να τηνε κι εξανάφανεν* από την άσπρη στράτα.
Την είδ' ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του.
ασύνδετο - μεταφορά
Από μακριά τους χαιρετά κι από κοντά τους λέει:
«Γεια σας, χαρά σας, μάστοροι και σεις οι μαθητάδες,
μα τι έχει ο πρωτομάστορας κι είναι βαργωμισμένος*;
– Το δαχτυλίδι τόπεσε στην πρώτη την καμάρα,
και ποιος να μπει και ποιος να βγει το δαχτυλίδι νά 'βρει;
– Μάστορα, μην πικραίνεσαι κι εγώ να πά' σ' το φέρω,
μεταφορά
εγώ να μπω, κι εγώ να βγω, το δαχτυλίδι νά βρω».
επανάληψη
Τραγική ειρωνεία: όλοι γνωρίζουν την τραγική μοίρα της λυγερής εκτός από την ίδια.
Ενότητα 4: Το χτίσιμο της λυγερής.
Μηδέ καλά κατέβηκε, μηδέ στη μέση επήγε·
επανάληψη
«Τράβα, καλέ μ', τον άλυσο, τράβα την αλυσίδα,
επανάληψη
τι όλον τον κόσμο ανάγειρα και τίποτες δεν ήβρα».
υπερβολή
Ένας πιχάει* με το μυστρί*, κι άλλος με τον ασβέστη,
παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο.
δραματικός ενεστώτας - σχήμα των 3
Ενότητα 5: Η κατάρα της λυγερής.
«Αλίμονο στη μοίρα μας, κρίμα στο ριζικό* μας!
σχήμα εκ παραλλήλου
Τρεις αδερφάδες είμαστε, κι οι τρεις κακογραμμένες,
μεταφορά
η μια 'χτισε το Δούναβη, κι η άλλη τον Αφράτη*,
μετωνυμία
κι εγώ η πλιο στερνότερη* της Άρτας το γιοφύρι.
σχήμα των 3
Ως τρέμει το καρυόφυλλο*, να τρέμει το γιοφύρι,
παρομοίωση
κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες.
παρομοίωση
Ενότητα 6: Η ευχή της λυγερής.
– Κόρη, το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δώσε,
πόχεις μονάκριβο αδερφό, μη λάχει* και περάσει».
Κι αυτή το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δίνει.
επανάληψη
«Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι,
κι αν πέφτουν τ' άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες,
Σχήμα αδυνάτου
τι έχω αδερφό στην ξενιτιά, μη λάχει και περάσει».
*αποταχύ: νωρίς το πρωί *πάρωρα: πριν από την ώρα *εξανάφανεν: φάνηκε να έρχεται *βαργωμισμένος: στεναχωρημένος, δύσθυμος *πιχάει: μυστρίζει τη λάσπη, σοβατίζει *μυστρί (μύστρον, μυστρίον): το τριγωνοειδές εργαλείο των κτιστών *ριζικό: μοίρα, πεπρωμένο *Αφράτης: Ευφράτης *η πλιο στερνότερη: η πιο μικρή *καρυόφυλλο: το φύλλο της καρυδιάς *μη λάχει: μην τύχει
Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες
υπερβολή - τα πολλαπλάσια του 3 θεωρούνται μαγικοί αριθμοί στη λαϊκή ποίηση
Ο μεγάλος αριθμός των εργατών στο χτίσιμο του γεφυριού τονίζει τη σημαντικότητα του έργου.
γιοφύρι-ν-εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι.
Oλημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν.
υπερβολή
Μοιριολογούν οι μάστοροι και κλαιν οι μαθητάδες:
«Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας,
σχήμα εκ παραλλήλου
ολημερίς να χτίζουμε, το βράδυ να γκρεμιέται!»
επανάληψη
Πουλάκι εδιάβη κι έκατσε αντίκρυ στο ποτάμι,
Τη λύση στο πρόβλημα αναλαμβάνει να φέρει ένα πουλί. Πολύ συχνά στην παραδοσιακή ποίηση η φύση προσωποποιείται και συμμετέχει στη δράση.
παρομοίωση
δεν εκελάηδε σαν πουλί, μηδέ σα χελιδόνι,
παρά εκελάηδε κι έλεγε, ανθρωπινή λαλίτσα:
σχήμα άρσης-θέσης - προσωποποίηση - σχήμα των 3
«Α δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει·
και μη στοιχειώσετε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη,
σχήμα των 3
Επειδή το έργο είναι σημαντικό θα πρέπει να θυσιαστεί κάτι σημαντικό. Είναι πανάρχαιη δοξασία ότι όταν κανείς θυσιάζει κάτι πολύτιμο μόνο τότε η θυσία πιάνει τόπο.
παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα,
σχήμα άρσης-θέσης
πόρχεται αργά τ' αποταχύ* και πάρωρα* το γιόμα».
Ενότητα 2: Η πρόσκληση της λυγερής.
Τ' άκουσ' ο πρωτομάστορας και του θανάτου πέφτει.
αναστροφή - υπερβολή - μεταφορά
Πιάνει, μηνάει της λυγερής με το πουλί τ' αηδόνι:
Επιλέγεται το πουλί με την πιο γλυκιά φωνή για να μεταφέρει την πιο δυσάρεστη είδηση.
Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα,
επανάληψη - σχήμα των 3
αργά να πάει και να διαβεί της Άρτας το γιοφύρι.
επαναφορά
Ο πρωτομάστορας προσπαθεί όσο μπορεί να καθυστερήσει το αναπόφευκτο. Στέλνοντας μήνυμα στη λυγερή να έρθει αργά τονίζεται ότι ειδικά γι' αυτόν η θυσία ήταν πολύ μεγάλη.
Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε:
«Γοργά ντύσου, γοργά άλλαξε, γοργά να πας το γιόμα,
επανάληψη - σχήμα των 3 - αντίθεση (στο "αργά" πιο πάνω)
γοργά να πας και να διαβείς της Άρτας το γιοφύρι».
επαναφορά - επανάληψη
Το πουλί εδώ συμβολίζει την αναγκαιότητα της μοίρας. Ο πρωτομάστορας μπορεί να προσπάθησε να καθυστερήσει τη θυσία όμως τη μοίρα δεν την ενδιαφέρει ο προσωπικός του πόνος.
Ενότητα 3: Η αναζήτηση του δαχτυλιδιού.
Να τηνε κι εξανάφανεν* από την άσπρη στράτα.
Την είδ' ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του.
ασύνδετο - μεταφορά
Από μακριά τους χαιρετά κι από κοντά τους λέει:
«Γεια σας, χαρά σας, μάστοροι και σεις οι μαθητάδες,
μα τι έχει ο πρωτομάστορας κι είναι βαργωμισμένος*;
– Το δαχτυλίδι τόπεσε στην πρώτη την καμάρα,
και ποιος να μπει και ποιος να βγει το δαχτυλίδι νά 'βρει;
– Μάστορα, μην πικραίνεσαι κι εγώ να πά' σ' το φέρω,
μεταφορά
εγώ να μπω, κι εγώ να βγω, το δαχτυλίδι νά βρω».
επανάληψη
Τραγική ειρωνεία: όλοι γνωρίζουν την τραγική μοίρα της λυγερής εκτός από την ίδια.
Ενότητα 4: Το χτίσιμο της λυγερής.
Μηδέ καλά κατέβηκε, μηδέ στη μέση επήγε·
επανάληψη
«Τράβα, καλέ μ', τον άλυσο, τράβα την αλυσίδα,
επανάληψη
τι όλον τον κόσμο ανάγειρα και τίποτες δεν ήβρα».
υπερβολή
Ένας πιχάει* με το μυστρί*, κι άλλος με τον ασβέστη,
παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο.
δραματικός ενεστώτας - σχήμα των 3
Ενότητα 5: Η κατάρα της λυγερής.
«Αλίμονο στη μοίρα μας, κρίμα στο ριζικό* μας!
σχήμα εκ παραλλήλου
Τρεις αδερφάδες είμαστε, κι οι τρεις κακογραμμένες,
μεταφορά
η μια 'χτισε το Δούναβη, κι η άλλη τον Αφράτη*,
μετωνυμία
κι εγώ η πλιο στερνότερη* της Άρτας το γιοφύρι.
σχήμα των 3
Ως τρέμει το καρυόφυλλο*, να τρέμει το γιοφύρι,
παρομοίωση
κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες.
παρομοίωση
Ενότητα 6: Η ευχή της λυγερής.
– Κόρη, το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δώσε,
πόχεις μονάκριβο αδερφό, μη λάχει* και περάσει».
Κι αυτή το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δίνει.
επανάληψη
«Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι,
κι αν πέφτουν τ' άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες,
Σχήμα αδυνάτου
τι έχω αδερφό στην ξενιτιά, μη λάχει και περάσει».
*αποταχύ: νωρίς το πρωί *πάρωρα: πριν από την ώρα *εξανάφανεν: φάνηκε να έρχεται *βαργωμισμένος: στεναχωρημένος, δύσθυμος *πιχάει: μυστρίζει τη λάσπη, σοβατίζει *μυστρί (μύστρον, μυστρίον): το τριγωνοειδές εργαλείο των κτιστών *ριζικό: μοίρα, πεπρωμένο *Αφράτης: Ευφράτης *η πλιο στερνότερη: η πιο μικρή *καρυόφυλλο: το φύλλο της καρυδιάς *μη λάχει: μην τύχει
Σχολιασμός περιεχομένου:
Θέμα:
Ο ρόλος του πουλιού:
Μαγικά στοιχεία:
Συναισθήματα-χαρακτηρισμός πρωτομάστορα:
Συναισθήματα-χαρακτηρισμός λυγερής:
Ο ρόλος της γυναίκας:
Παραλογή:
Γλώσσα - στίχος - ύφος:
- Η θυσία της λυγερής για το χτίσιμο του γεφυριού της Άρτας.
Ο ρόλος του πουλιού:
- Πολύ συχνά στη λαϊκή ποίηση η φύση προσωποποιείται και παίζει ενεργό ρόλο στη δράση.
- Εδώ το πουλί διαδραματίζει τον ρόλο του αγγελιαφόρου της εντολής της μοίρας.
- Παρακούοντας το μήνυμα του πρωτομάστορα, το πουλί παραποιεί τα λόγια του και επισπεύδει τη διαδικασία. Με τον τρόπο αυτό τονίζεται η αδυναμία του ανθρώπου να αποφύγει τη μοίρα του.
Μαγικά στοιχεία:
- Η γέφυρα πέφτει μόνη της κάθε βράδυ.
- Ένα πουλί έρχεται να δώσει τη λύση στο πρόβλημα.
- Το πουλί όχι μόνο μιλάει αλλά και καταλαβαίνει και παίρνει αποφάσεις (αποφασίζει να αλλάξει το μήνυμα του πρωτομάστορα).
- Η δύναμη της κατάρας.
Συναισθήματα-χαρακτηρισμός πρωτομάστορα:
- Είναι υπεύθυνος και εργατικός. Νιώθει μεγάλο το χρέος του απέναντι στην εκτέλεση του έργου που έχει αναλάβει και γι' αυτό αποφασίζει να θυσιάσει γι' αυτό ακόμη και τη γυναίκα του.
- Νιώθει λύπη, στεναχώρια, θλίψη, βλέποντας τη γυναίκα του να πλησιάζει.
- Παρά την αγάπη που νιώθει για τη γυναίκα του υπερισχύει μέσα του το καθήκον και δεν κάμπτεται από τα παρακάλια της (τράβα καλέ μ' τον άλυσο) αλλά πρωτοστατεί στη θανάτωσή της.
Συναισθήματα-χαρακτηρισμός λυγερής:
- Είναι τραγικό πρόσωπο γιατί δεν γνωρίζει τη μοίρα που την περιμένει.
- Πηγαίνει στη γέφυρα χαρούμενη και είναι πρόθυμη να βοηθήσει τον άντρα της αμέσως μόλις βλέπει ότι είναι στεναχωρημένος, δείχνοντας έτσι το γνήσιο ενδιαφέρον της γι' αυτόν.
- ΄Οταν καταλαβαίνει τι συμβαίνει νιώθει αγωνία και θυμό.
- Διατυπώνει την πικρία και την αγανάκτησή της αναπολώντας τη μοίρα όλων των αδελφών της.
- Τελικά κυριαρχεί μέσα της η αγάπη για τον αδελφό της και μετατρέπει την κατάρα σε ευχή βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τον εαυτό της και προκρίνοντας το καλό του προστάτη της οικογένειας, του αδελφού της.
Ο ρόλος της γυναίκας:
- Πατριαρχική κοινωνία είναι αυτή στην οποία αρχηγός της οικογένειας είναι ο άντρας, αυτός παίρνει τις αποφάσεις και τα υπόλοιπα μέλη οφείλουν να τον εξυπηρετούν και να τον υποστηρίζουν.
- Στην πατριαρχική κοινωνία η γυναίκα οφείλει να γίνει θυσία για την εξυπηρέτηση των σκοπών του άντρα της.
- ΄Ετσι και εδώ η λυγερή θυσιάζεται για να πετύχει ο άντρας της στη δουλειά του.
- Την ώρα που θυσιάζεται παίρνει πίσω την κατάρα της (που είναι το τελευταίο μέσο αντίστασης που της έχει απομείνει) για χάρη ενός άλλου αρσενικού, του αδελφού της.
- Επομένως η γυναίκα οφείλει να υπακούει στα αρσενικά μέλη της οικογένειάς της τόσο της φυσικής όσο και αυτής που δημιούργησε μετά τον γάμο της.
Παραλογή:
- Οι παραλογές είναι αφηγηματικά δημοτικά τραγούδια.
- Αφηγούνται μια πλαστή και όχι αληθινή ιστορία.
- ΄Εχουν ολοκληρωμένη υπόθεση (αρχή, ανατροπή, μέση, τέλος).
Γλώσσα - στίχος - ύφος:
- Γλώσσα: Απλή δημοτική - Πολλές ιδιωματικές λέξεις - Κυριαρχούν τα ρήματα και τα ουσιαστικά (και όχι τα επίθετα) όπως στα περισσότερα δημοτικά τραγούδια.
- ΄Υφος: Λιτό, πεζολογικό.
- Στίχος: Ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, χωρίς ομοιοκαταληξία.