Οδηγίες προς τον αναγνώστη:
- Με μπλε χρώμα υπογραμμίζονται: τα πραγματολογικά και ιδεολογικά ερμηνευτικά σχόλια.
- Με πράσινο χρώμα υπογραμμίζονται: τα αφηγηματικά και αισθητικά στοιχεία.
- Με κόκκινο χρώμα υπογραμμίζονται: τα συναισθήματα και ο χαρακτηρισμός των ηρώων.
Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 2. Παράγραφοι 16-23.
Η παρέμβαση του Θηραμένη
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
[2.2.16] τοιούτων δὲ ὄντων |
Ενώ έτσι ήταν τα πράγματα, |
Θηραμένης εἶπεν ἐν ἐκκλησίᾳ |
ο Θηραμένης είπε στη Συνέλευση |
ὅτι εἰ βούλονται αὐτὸν πέμψαι παρὰ Λύσανδρον, |
ότι αν θελήσουν να στείλουν αυτόν στον Λύσανδρο, |
εἰδὼς ἥξει |
θα γυρίσει, γνωρίζοντας, |
Λακεδαιμονίους πότερον ἐξανδραποδίσασθαι τὴν πόλιν βουλόμενοι ἀντέχουσι περὶ τῶν τειχῶν ἢ πίστεως ἕνεκα. |
για ποιον λόγο οι Λακεδαιμόνιοι είν' ανένδοτοι στο ζήτημα των Τειχών για να υποδουλώσουν την πόλη ή για να 'χουν κάποια εγγύηση. |
πεμφθεὶς δὲ διέτριβε παρὰ Λυσάνδρῳ |
Όταν τον έστειλαν, έμεινε κοντά στον Λύσανδρο |
τρεῖς μῆνας καὶ πλείω, |
περισσότερο από τρεις μήνες, |
ἐπιτηρῶν ὁπότε Ἀθηναῖοι ἔμελλον |
παραφυλάγοντας πότε επρόκειτο οι Αθηναίοι |
διὰ τὸ ἐπιλελοιπέναι τὸν σῖτον |
εξαιτίας της έλλειψης τροφών |
ἅπαντα ὅ τι τις λέγοι ὁμολογήσειν. |
όλα όσα κάποιος τους έλεγε να τα δεχθούν. |
[2.2.17] ἐπεὶ δὲ ἧκε τετάρτῳ μηνί, |
Αφού λοιπόν γύρισε τον τέταρτο μήνα |
ἀπήγγειλεν ἐν ἐκκλησίᾳ |
ανέφερε στη Συνέλευση |
ὅτι αὐτὸν Λύσανδρος τέως μὲν κατέχοι, |
ότι ο Λύσανδρος ως τότε δεν τον άφηνε να φύγει, |
εἶτα κελεύοι εἰς Λακεδαίμονα ἰέναι· |
και τώρα του λέει να πάει στη Λακεδαίμονα |
οὐ γὰρ εἶναι κύριος ὧν ἐρωτῷτο ὑπ’ αὐτοῦ, |
(επειδή έλεγε) ότι δεν ήταν ο ίδιος αρμόδιος, γι’ αυτά που ρωτιόταν από αυτόν, |
ἀλλὰ τοὺς ἐφόρους. |
αλλά οι έφοροι. |
μετὰ ταῦτα ᾑρέθη πρεσβευτὴς |
Μετά από αυτά εκλέχθηκε (για να πάει) πρεσβευτής |
εἰς Λακεδαίμονα αὐτοκράτωρ |
στην Λακεδαίμονα με απόλυτη εξουσία. |
δέκατος αὐτός. |
μαζί μ' άλλους εννιά. |
§16: τοιούτων δὲ ὄντων → Οι Αθηναίοι υπέφεραν από έλλειψη τροφίμων. Είχαν στείλει κάποιες αντιπροσωπίες στη Σπάρτη για σύναψη ειρήνης. Οι Σπαρτιάτες ζητούσαν κατεδάφιση των τειχών, ενώ οι Αθηναίοι ήταν ανένδοτοι σ’ αυτό. Ωστόσο υποχώρησαν εν μέρει, αποδεχόμενοι τη μερική κατεδάφιση σε έκταση δέκα σταδίων στο καθένα από τα Μακρά Τείχη.
§16: Θηραμένης → Ο Θηραμένης ήταν μαθητής του Σωκράτη και του Πρόδικου. Το 411 π.Χ. συνέβαλε στην ανατροπή της δημοκρατίας και την εγκαθίδρυση της ολιγαρχίας των Τετρακοσίων. Αργότερα προσχώρησε στους δημοκρατικούς. Άλλαξε όμως και πάλι στρατόπεδο και υπήρξε ένας από τους τριάκοντα τυράννους.
§16: περὶ τῶν τειχῶν → Οι Σπαρτιάτες ήταν αντίθετοι με την ανέγερση των Μακρών τειχών από τους Αθηναίους μετά τους Περσικού πολέμους, γιατί τα θεωρούσαν επικίνδυνα για τη δική τους ασφάλεια. Η κατεδάφισή τους λοιπόν αποτελούσε παλιό αίτημα των Σπαρτιατών.
§17: ἐφόρους → Οι έφοροι ήταν πέντε αιρετοί, ετήσιοι άρχοντες με ευρύτατες δικαιοδοσίες. Αποτελούσαν στην ουσία την "κυβέρνηση" της Σπάρτης.
§17: αὐτοκράτωρ → Το ανώτατο αξίωμα που θα μπορούσε να πάρει κανείς στην Αθηναϊκή δημοκρατία.
§16: Θηραμένης → Ο Θηραμένης ήταν μαθητής του Σωκράτη και του Πρόδικου. Το 411 π.Χ. συνέβαλε στην ανατροπή της δημοκρατίας και την εγκαθίδρυση της ολιγαρχίας των Τετρακοσίων. Αργότερα προσχώρησε στους δημοκρατικούς. Άλλαξε όμως και πάλι στρατόπεδο και υπήρξε ένας από τους τριάκοντα τυράννους.
§16: περὶ τῶν τειχῶν → Οι Σπαρτιάτες ήταν αντίθετοι με την ανέγερση των Μακρών τειχών από τους Αθηναίους μετά τους Περσικού πολέμους, γιατί τα θεωρούσαν επικίνδυνα για τη δική τους ασφάλεια. Η κατεδάφισή τους λοιπόν αποτελούσε παλιό αίτημα των Σπαρτιατών.
§17: ἐφόρους → Οι έφοροι ήταν πέντε αιρετοί, ετήσιοι άρχοντες με ευρύτατες δικαιοδοσίες. Αποτελούσαν στην ουσία την "κυβέρνηση" της Σπάρτης.
§17: αὐτοκράτωρ → Το ανώτατο αξίωμα που θα μπορούσε να πάρει κανείς στην Αθηναϊκή δημοκρατία.
Η απόφαση της Σπάρτης
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
[2.2.18] Λύσανδρος δὲ τοῖς ἐφόροις ἔπεμψεν |
Ο Λύσανδρος έστειλε στους εφόρους, |
ἀγγελοῦντα μετ’ ἄλλων Λακεδαιμονίων |
για να αναγγείλει μαζί με άλλους Λακεδαιμονίους |
Ἀριστοτέλην, φυγάδα Ἀθηναῖον ὄντα, |
τον Αριστοτέλη, που ήταν εξόριστος Αθηναίος |
ὅτι ἀποκρίναιτο Θηραμένει ἐκείνους κυρίους |
ότι είπε του Θηραμένη πως αυτοί μονάχα είχαν εξουσία |
εἶναι εἰρήνης καὶ πολέμου. |
(ν' αποφασίζουν) για πόλεμο και για ειρήνη. |
[2.2.19] Θηραμένης δὲ καὶ οἱ ἄλλοι πρέσβεις |
Ο Θηραμένης και οι υπόλοιποι πρέσβεις |
ἐπεὶ ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ, |
Όταν έφτασαν στη Σελλασία, |
ἐρωτώμενοι δὲ ἐπὶ τίνι λόγῳ ἥκοιεν |
αφού τους ρώτησαν για ποιο λόγο έχουν έρθει, |
εἶπον ὅτι αὐτοκράτορες περὶ εἰρήνης, |
είπαν ότι έρχονται πληρεξούσιοι σχετικά με την ειρήνη. |
μετὰ ταῦτα οἱ ἔφοροι καλεῖν ἐκέλευον αὐτούς. |
Τότε οι έφοροι πρόσταξαν να τους φωνάξουν, |
ἐπεὶ δ’ ἧκον, ἐκκλησίαν ἐποίησαν, |
κι όταν ήρθαν συγκάλεσαν Συνέλευση. |
ἐν ᾗ ἀντέλεγον Κορίνθιοι καὶ Θηβαῖοι μάλιστα, |
Στην οποία διαμορτύρονταν ιδίως οι Κορίνθιοι κι οι Θηβαίοι, |
πολλοὶ δὲ καὶ ἄλλοι τῶν Ἑλλήνων, |
Και πολλοί άλλοι από τους Έλληνες, |
μὴ σπένδεσθαι Ἀθηναίοις, |
Να μην κάνουν συνθήκη με τους Αθηναίους, |
ἀλλ’ ἐξαιρεῖν. |
αλλά να τους αφανίσουν. |
[2.2.20] Λακεδαιμόνιοι δὲ οὐκ ἔφασαν πόλιν |
Οι Λακεδαιμόνιοι όμως ισχυρίστηκαν |
Ἑλληνίδα ἀνδραποδιεῖν |
ότι δεν θα υποδουλώσουν πόλη ελληνική |
μέγα ἀγαθὸν εἰργασμένην |
που μεγάλο καλό είχε προσφέρει |
ἐν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις γενομένοις τῇ Ἑλλάδι, |
στους μεγαλύτερους κινδύνους της Ελλάδας· |
ἀλλ’ ἐποιοῦντο εἰρήνην |
αλλά έκαναν ειρήνη |
ἐφ’ ᾧ τά τε μακρὰ τείχη καὶ τὸν Πειραιᾶ καθελόντας |
με τον όρο ότι (οι Αθηναίοι) θα γκρεμίσουν τα Μακρά Τείχη και τα τείχη του Πειραιά, |
καὶ τὰς ναῦς πλὴν δώδεκα παραδόντας |
ότι θα παραδώσουν όλα τους τα πλοία εκτός από δώδεκα, |
καὶ τοὺς φυγάδας καθέντας |
ότι θα φέρουν πίσω τους εξόριστους, |
τὸν αὐτὸν ἐχθρὸν καὶ φίλον νομίζοντας Λακεδαιμονίοις |
ότι θα 'χουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τους Λακεδαιμονίους |
ἕπεσθαι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν |
και ότι θα τους ακολουθούν και στη στεριά και στη θάλασσα, |
ὅποι ἂν ἡγῶνται. |
όπου τους οδηγούν. |
[2.2.21] Θηραμένης δὲ καὶ οἱ σὺν αὐτῷ πρέσβεις |
Ο Θηραμένης και οι πρεσβευτές που ήταν μαζί του |
ἐπανέφερον ταῦτα εἰς τὰς Ἀθήνας. |
Μετέφεραν αυτά στην Αθήνα. |
εἰσιόντας δ’ αὐτοὺς ὄχλος περιεχεῖτο πολύς, |
Καθώς έμπαιναν (στην πόλη), τους περικύκλωσε πλήθος κόσμου, |
φοβούμενοι μὴ ἄπρακτοι ἥκοιεν· |
Επειδή φοβούνταν μήπως έχουν γυρίσει άπρακτοι. |
οὐ γὰρ ἔτι ἐνεχώρει μέλλειν |
Άλλη αναβολή δεν χωρούσε |
διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἀπολλυμένων τῷ λιμῷ. |
Εξαιτίας του πλήθους αυτών που είχαν χαθεί από την πείνα. |
§18: φυγάδα Ἀθηναῖον ὄντα → Ο Αριστοτέλης ήταν εξόριστος Αθηναίος που είχε καταφύγει στη Σπάρτη και αργότερα έγινε ένας από τους τριάκοντα τυράννους στην Αθήνα.
§19: Σελλασίᾳ → Πόλη της Λακωνίας βόρεια της Σπάρτης.
§19: ἀντέλεγον Κορίνθιοι καὶ Θηβαῖοι μάλιστα → Οι Κορίνθιοι και οι Θηβαίοι ήθελαν να καταστραφεί εντελώς η Αθήνα. Οι δύο αυτές πόλεις είχαν ιδιαίτερο συμφέρον να υποστηρίζουν την ισοπέδωση της πόλης που υπήρξε πολεμικός τους αντίπαλος αλλά και οικονομικός τους ανταγωνιστής.
§20: ἐν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις → Εννοούνται οι Περσικοί πόλεμοι (490-478 π.Χ.). Οι Αθηναίοι είχαν βοηθήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό στην τελική ήττα των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Οι Σπαρτιάτες αναγνωρίζουν ότι ο ρόλος της Αθήνας σε αυτή την ιστορική περίοδο ήταν καθοριστικός για τη σωτηρία όλης της Ελλάδος και γι’ αυτό τώρα αρνούνται να καταστρέψουν ολοσχερώς μια πόλη που πρωτοστάτησε στη σωτηρία όλων των Ελλήνων ενάντια στην Περσική απειλή. Αξιοθαύμαστη εδώ είναι η μεγαλοψυχία που δείχνουν οι Σπαρτιάτες τη στιγμή που είχαν κάθε δικαιολογία και εξουσία να δράσουν εκδικητικά και να καταστρέψουν ολοκληρωτικά τη μεγάλη δύναμη της Αθήνας. Βλέπουμε όμως ότι σε αυτή την περίπτωση οι Σπαρτιάτες λειτουργούν με σύνεση και αποδίδουν μεγάλη σημασία στην έννοια της τιμής και του ηθικού καθήκοντος.
§20: καθελόντας [...] παραδόντας [...] καθέντας [...] νομίζοντας [...] ἕπεσθαι → Ο Ξενοφώντας μέσα από την παρατακτική σύνδεση (και… και… και…) και τη διαδοχή των μετοχών διαμορφώνει μια διαβάθμιση στην παρουσίαση των όρων με τους οποίους η ηττημένη Αθήνα παραδίδεται. Οι μετοχές σε χρόνο αόριστο αποτελούν τους προκαταρκτικούς όρους της ειρήνης που θα πρέπει να εκτελεστούν κάποια στιγμή στο μέλλον. Ο τελικός όρος όμως παρουσιάζεται μέσα από απαρέμφατο (ἕπεσθαι) σε χρόνο ενεστώτα, θέλοντας να τονίσει ότι αυτός είναι και ο πιο σημαντικός όρος της παράδοσης. Με τον όρο αυτό οι Αθηναίοι υποχρεώνονται να θεωρούν τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τους Σπαρτιάτες και να τους ακολουθούν στις πολεμικές επιθέσεις που εκείνοι θα ορίζουν. Εν ολίγοις, με τον όρο αυτό καταργείται η αυτόνομη εξωτερική πολιτική της Αθήνας, η οποία θα πρέπει από δω και στο εξής να υπακούει στις στρατηγικές επιλογές της Σπάρτης.
§19: Σελλασίᾳ → Πόλη της Λακωνίας βόρεια της Σπάρτης.
§19: ἀντέλεγον Κορίνθιοι καὶ Θηβαῖοι μάλιστα → Οι Κορίνθιοι και οι Θηβαίοι ήθελαν να καταστραφεί εντελώς η Αθήνα. Οι δύο αυτές πόλεις είχαν ιδιαίτερο συμφέρον να υποστηρίζουν την ισοπέδωση της πόλης που υπήρξε πολεμικός τους αντίπαλος αλλά και οικονομικός τους ανταγωνιστής.
§20: ἐν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις → Εννοούνται οι Περσικοί πόλεμοι (490-478 π.Χ.). Οι Αθηναίοι είχαν βοηθήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό στην τελική ήττα των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Οι Σπαρτιάτες αναγνωρίζουν ότι ο ρόλος της Αθήνας σε αυτή την ιστορική περίοδο ήταν καθοριστικός για τη σωτηρία όλης της Ελλάδος και γι’ αυτό τώρα αρνούνται να καταστρέψουν ολοσχερώς μια πόλη που πρωτοστάτησε στη σωτηρία όλων των Ελλήνων ενάντια στην Περσική απειλή. Αξιοθαύμαστη εδώ είναι η μεγαλοψυχία που δείχνουν οι Σπαρτιάτες τη στιγμή που είχαν κάθε δικαιολογία και εξουσία να δράσουν εκδικητικά και να καταστρέψουν ολοκληρωτικά τη μεγάλη δύναμη της Αθήνας. Βλέπουμε όμως ότι σε αυτή την περίπτωση οι Σπαρτιάτες λειτουργούν με σύνεση και αποδίδουν μεγάλη σημασία στην έννοια της τιμής και του ηθικού καθήκοντος.
§20: καθελόντας [...] παραδόντας [...] καθέντας [...] νομίζοντας [...] ἕπεσθαι → Ο Ξενοφώντας μέσα από την παρατακτική σύνδεση (και… και… και…) και τη διαδοχή των μετοχών διαμορφώνει μια διαβάθμιση στην παρουσίαση των όρων με τους οποίους η ηττημένη Αθήνα παραδίδεται. Οι μετοχές σε χρόνο αόριστο αποτελούν τους προκαταρκτικούς όρους της ειρήνης που θα πρέπει να εκτελεστούν κάποια στιγμή στο μέλλον. Ο τελικός όρος όμως παρουσιάζεται μέσα από απαρέμφατο (ἕπεσθαι) σε χρόνο ενεστώτα, θέλοντας να τονίσει ότι αυτός είναι και ο πιο σημαντικός όρος της παράδοσης. Με τον όρο αυτό οι Αθηναίοι υποχρεώνονται να θεωρούν τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τους Σπαρτιάτες και να τους ακολουθούν στις πολεμικές επιθέσεις που εκείνοι θα ορίζουν. Εν ολίγοις, με τον όρο αυτό καταργείται η αυτόνομη εξωτερική πολιτική της Αθήνας, η οποία θα πρέπει από δω και στο εξής να υπακούει στις στρατηγικές επιλογές της Σπάρτης.
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
[2.2.22] τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ἀπήγγελλον οἱ πρέσβεις |
Την άλλη μέρα οι πρέσβεις ανέφεραν |
ἐφ’ οἷς οἱ Λακεδαιμόνιοι ποιοῖντο τὴν εἰρήνην· |
με ποιούς όρους οι Λακεδαιμόνιοι θα έκαναν ειρήνη· |
προηγόρει δὲ αὐτῶν Θηραμένης, |
Μίλησε πρώτα ο Θηραμένης, |
λέγων ὡς χρὴ πείθεσθαι Λακεδαιμονίοις |
λέγοντας ότι έπρεπε να εισακούσουν τους Λακεδαιμονίους |
καὶ τὰ τείχη περιαιρεῖν. |
και να γκρεμίσουν τα Τείχη. |
ἀντειπόντων δέ τινων αὐτῷ, |
Αφού αντέδρασαν κάποιοι σ’ αυτόν, |
πολὺ δὲ πλειόνων συνεπαινεσάντων, |
πολλοί όμως περισσότεροι τον επιδοκίμασαν, |
ἔδοξε δέχεσθαι τὴν εἰρήνην. |
αποφάσισαν να δεχτούν την ειρήνη. |
[2.2.23] Μετὰ δὲ ταῦτα Λύσανδρός τε |
Μετά απ' αυτά ο Λύσανδρος |
κατέπλει εἰς τὸν Πειραιᾶ |
έπλευσε προς τον Πειραιά, |
καὶ οἱ φυγάδες κατῇσαν |
και οι εξόριστοι γύρισαν, |
καὶ τὰ τείχη κατέσκαπτον ὑπ’ αὐλητρίδων |
και τα τείχη γκρέμιζαν με τη συνοδεία αυλών |
πολλῇ προθυμίᾳ, |
και με μεγάλη προθυμία, |
νομίζοντες ἐκείνην τὴν ἡμέραν |
νομίζοντας ότι από κείνη τη μέρα |
τῇ Ἑλλάδι ἄρχειν τῆς ἐλευθερίας. |
άρχιζε για την Ελλάδα η ελευθερία. |
§22: ἀντειπόντων δέ τινων αὐτῷ → Κάποιοι Αθηναίοι εξακολουθούν να αντιδρούν στους όρους της ειρήνης καθώς μέσω αυτών η Αθήνα χάνει τον κυρίαρχο ρόλο που είχε στην Ελληνική σκηνή. Ιδιαίτερα ο όρος της κατεδάφισης των τειχών είναι ένας όρος που στοχεύει καθαρά στη μείωση του γοήτρου της πόλης των Αθηνών.
§23: νομίζοντες → Η παράδοση της Αθήνας και το γκρέμισμα των Μακρών Τειχών, που λειτουργούσαν σαν σύμβολο υπεροχής έναντι των άλλων πόλεων, έγινε μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα. Με την τελική αυτή πράξη κλείνει η αυλαία σε έναν πόλεμο που διήρκεσε 27 χρόνια (431-404 π.Χ) και αιματοκύλησε τις ελληνικές πόλεις. Ωστόσο, παρά την χαρούμενη ατμόσφαιρα ο πόλεμος αυτός δεν αναδεικνύει νικητές: οι Αθηναίοι μπαίνουν σε μια νέα δίνη εμφύλιων αναταραχών που θα τους κοστίσουν περισσότερους νεκρούς από τον πόλεμο που μόλις τελείωσε, και η Σπάρτη έχει αποδυναμωθεί από τον διαρκή πόλεμο με τους Αθηναίους. Η προσπάθεια επιβολής των συμφερόντων των εις βάρος των ελληνικών πόλεων οδήγησε στον Κορινθιακό Πόλεμο, ενώ η ηγεμονία της Σπάρτης έληξε με την ήττα της στη μάχη των Λεύκτρων από τους Θηβαίους (371 π.Χ.).
§23: νομίζοντες → Η παράδοση της Αθήνας και το γκρέμισμα των Μακρών Τειχών, που λειτουργούσαν σαν σύμβολο υπεροχής έναντι των άλλων πόλεων, έγινε μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα. Με την τελική αυτή πράξη κλείνει η αυλαία σε έναν πόλεμο που διήρκεσε 27 χρόνια (431-404 π.Χ) και αιματοκύλησε τις ελληνικές πόλεις. Ωστόσο, παρά την χαρούμενη ατμόσφαιρα ο πόλεμος αυτός δεν αναδεικνύει νικητές: οι Αθηναίοι μπαίνουν σε μια νέα δίνη εμφύλιων αναταραχών που θα τους κοστίσουν περισσότερους νεκρούς από τον πόλεμο που μόλις τελείωσε, και η Σπάρτη έχει αποδυναμωθεί από τον διαρκή πόλεμο με τους Αθηναίους. Η προσπάθεια επιβολής των συμφερόντων των εις βάρος των ελληνικών πόλεων οδήγησε στον Κορινθιακό Πόλεμο, ενώ η ηγεμονία της Σπάρτης έληξε με την ήττα της στη μάχη των Λεύκτρων από τους Θηβαίους (371 π.Χ.).